Dân chủ là một phương pháp lãnh đạo, quản lý, quan trọng và
cần thiết như sự gương mẫu, nêu gương thuyết phục và cổ vũ mọi người noi theo.
Tính công khai, minh bạch, tính quy định trách nhiệm, tính giàng buộc giữa
quyền và nghĩa vụ từ cán bộ công chức tới công dân, đó là những yêu cầu không
thể thiếu để bảo đảm dân chủ thực chất. Dân chủ và thực hành dân chủ là phương
thuốc hữu hiệu chống tham nhũng, bảo vệ sự trong sạch, vững mạnh của thể chế,
của chế độ. Dân chủ phải trở thành văn hóa dân chủ trong pháp luật và đạo đức,
phải thể hiện trong lối sống, trong ứng xử giữa người với người, với tự mình,
tức là tự ứng xử.
Dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân. Nhân dân là chủ thể
của sáng tạo lịch sử. Nhân dân tự quy định, tự quyết định lấy cuộc sống và vận
mệnh của mình. Dân chủ là hình thức biểu hiện của quyền lực nhà nước mà nhân
dân tổ chức ra, kiểm soát được và tham gia vào công việc quản lý nhà nước. Theo
Bác Hồ, dân chủ là dân là chủ và dân làm chủ. Bác Hồ đã thực hiện một cuộc cách
mạng trong nhận thức về dân chủ so với tư tưởng dân chủ phong kiến và dân chủ
tư sản. Các nhà tư tưởng với ý thức hệ phong kiến quan niệm dân chủ là chủ của
dân. Dưới chế độ phong kiến, quyền lực và quyền uy đều tập trung trong tay nhà
vua. Dân chỉ là thần dân, thảo dân, là bề tôi tự nhiên chịu ơn huệ và bị trói
buộc bởi luật lệ và những quy định của triều đình. Dân chủ tư sản chỉ đem lại
lợi ích và quyền lực cho một thiểu số người giàu có, còn dân chỉ là người nô
lệ, làm thuê.
Bác Hồ khẳng định vai trò chủ động, tích cực của nhân dân,
và nhấn mạnh, trong bầu trời không có gì quý bằng nhân dân. Trên thế giới không
gì mạnh bằng sức mạnh đoàn kết của nhân dân. Người nhấn mạnh, dân chủ là của
quý báu nhất trên đời của nhân dân. Như vậy dân chủ là một giá trị, một tài sản
nên dân phải được làm chủ. Là chủ thể sở hữu tài sản ấy. Nên tính tất yếu nhà
nước phải là của dân. Dân là chủ sở hữu nhà nước của mình. Nhà nước chỉ là chủ
thể đại diện cho chủ thể ủy quyền là dân.
Trong tác phẩm nổi tiếng “Dân vận” (năm 1949) Bác Hồ viết:
Nước ta là nước dân chủ. Bao nhiêu lợi ích thuộc về dân. Bao nhiêu quyền đều là
của dân. Quyền hành và lực lượng là ở nơi dân. Do đó tôn trọng dân chủ thì tất
yếu phải đề cao dân, phải trọng dân (tôn trọng, kính trọng, lễ phép) và trọng
pháp (pháp luật bảo vệ dân).
Dân chủ nổi bật địa vị, vai trò, sức mạnh của dân như vậy,
dân chủ là một bản chất nhân văn và bản chất pháp lý. Nhân văn và pháp lý là
bản chất nổi bật của dân chủ xã hội chủ nghĩa.
Bác Hồ thấy rõ sức mạnh của dân, đồng thời khẳng định sức
mạnh của dân chủ như một sức mạnh giải phóng, giải phóng ý thức tư tưởng, giải
phóng mọi tiềm năng xã hội. Nhờ đó phát huy được mọi khả năng sáng tạo, làm nở
rộ những tài năng, sáng kiến của nhân dân, tạo ra nguồn lực dồi dào cho tiến bộ
và phát triển.
Thúc đẩy phát triển để hướng tới tiến bộ, văn minh của dân
chủ, được thể hiện trên nhiều lĩnh vực: Chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa…
Nhờ đó dân chủ Đảng mới phát huy được sức mạnh toàn dân, nâng cao được uy tín,
ảnh hưởng xã hội rộng lớn trong dân. Quan hệ gần gũi, mật thiết giữa Đảng, Nhà
nước với dân thì phải có dân chủ, dân sẽ dám nói, dám nghĩ, dám làm. Cán bộ
đảng viên được dân chủ thì có gan nói, gan làm, dám chịu trách nhiệm. Có thực
sự dân chủ trong Đảng, thực hiện tự do, tư tưởng, tự do thảo luận, tranh luận
để tìm ra chân lý thì sẽ khắc phục được sự áp đặt, quan liêu, mệnh lệnh. Bảo
đảm và phát huy dân chủ thì quyền tự do tư tưởng hóa ra quyền tự do phục tùng
chân lý. Đây là tác dụng vô cùng to lớn, kích thích mọi khả năng sáng tạo trong
Đảng, ngoài xã hội, nhất là đối với các giới trí thức, nhà khoa học.
Đảng, Nhà nước phải phát triển quyền dân chủ trong Đảng và
toàn xã hội. Đảng vì dân, Nhà nước của dân, mong dân giúp đỡ, đôn đốc, kiểm
soát và phê bình để làm tròn nhiệm vụ của mình là người đầy tớ trung thành, tận
tụy của dân. Sức của dân rất lớn, lực lượng của dân dồi dào, sáng kiến của dân
là vô tận, Đảng và Nhà nước phải dựa vào dân để tồn tại và phát triển. Dân có
trăm tay nghìn mắt ở cơ sở nên hiểu tình hình, hiểu cán bộ giám sát thanh tra
của dân làm cho những sai trái, khuất tất sẽ lộ ra, nhờ đó mà kịp thời sửa
chữa, chấn chỉnh. Bộ máy của Đảng và Nhà nước có trong sạch, cán bộ đảng viên
có liêm khiết mới phục vụ được nhân dân, nhân dân mới yêu mến và kính trọng.
Dân chủ thật sự, đoàn kết bền chặt, tăng cường đồng thuận, ngăn chặn quan liêu, tham nhũng đất nước mới phát triển bền vững, phồn vinh. Có dân chủ thực chất, có tôn trọng, tin cậy và bình đẳng thì mới đoàn kết bền chặt. Có dân chủ và đoàn kết trong Đảng thì xã hội mới đồng thuận, đồng tâm hiệp lực vào công cuộc xây dựng đất nước, xây dựng chế độ, phát triển kinh tế, văn hóa vì hạnh phúc chung. Nếu không dân chủ, mất đoàn kết trong Đảng, xã hội, không đồng thuận thì thời chiến sẽ bại, thời bình sẽ loạn, chế độ bị đe dọa và suy vong, thời nào cũng vậy.